بسیارند شاعران و مداحانی که خاموش، بی‌ادعا و خالصانه اما عاشق و دلباخته عمر خود را وقف اشاعه فرهنگ عاشورایی در زمانه حاضر کرده‌اند. کسانی که روح آن‌ها به افکار سودگرایانه، زبان آن‌ها به خرافه‌گویی و دستان آن‌ها به پاکت‌های نجومی آلوده نیست؛ حیف است اگر جامعه عاشقان امام حسین(ع) آن‌ها را نشناسد. از این رو بر آن شدیم تا در هر شماره «با پیرغلامان حسینی»، با یکی از آن‌ها گفت‌وگویی داشته باشیم.
در این شماره به سراغ استاد دکتر محمدعلی مجاهدی ملقب به «شمس‌الدین» و متخلص به «پروانه» رفتیم؛ او در خانواده‌ای روحانی در شهر قم متولد شد، پدر ایشان مرحوم آیت‌الله آقا میرزا محمد مجاهدی تبریزی از مدرسان به‌نام حوزه علمیه به شمار می‌رفت. بيش از ۲۵ اثر تألیفى و گردآورى در قلمرو شعر و ادب فارسى دارد و از جمله آن می‌توان به «تذکره سخنوران قم»، «در محضر لاهوتیان»، «یک آسمان پرواز»، «آینه‌های سفالی» و «آسمانی‌ها» اشاره کرد.
دبیر شعر آیینی کشور، عضو شورای شعر وزارت ارشاد، مدیر انجمن ادبی قم و انجمن محیط، و مسئول کانون شاعران و مداحان استان قم، از مسئولیت‌هایی است که او بر عهده داشته است. گفت‌وگوی ایشان در ادامه از نظر می‌گذرد.
آنچه در این مصاحبه می‌خوانید:
آشنایی با یکی از اولیای خدا
نخستین سروده من
دبیر ادبیاتی که مشوقم شد
پاکت‌های نجومی؛ بزرگترین آسیب مداحان
پرداخت‌های کلان برای مداحان، بوی دلارهای نفتی عربستان و وهابیت می‌دهد
در برابر آسیب‌های مداحی به تنهایی سینه را سپر کردم
رویش‌های شاعران جوان، متعهد و ولایی
روضه‌های خانگی که با اعضای خانواده‌ام برگزار می‌کنم
شیرین‌ترین خاطره من از عنایت اشعار جوششی
عشق و علاقه به مکتب اباعبدالله الحسین(ع) و سروده‌های آیینی و عاشورایی از کجا آغاز شد؟
در خانواده‌ای مذهبی و روحانی متولد شدم، پدرم از مدرسان حوزه علمیه و مادرم فرزند آیت‌الله میلانی بودند؛ تلاوت زیارت عاشورا و برپایی مجالس عزاداری امام حسین(ع) در منزل ما ترک نمی‌شد و در اتمسفر این فضای مذهبی و دینی بزرگ شدم و اینگونه حب اهل بیت(ع)، عشق به اباعبدالله‌الحسین(ع) در من متولد شد.
زمانی که به سن تکلیف رسیدم به طور ناگهانی با یکی از اولیای خدا و عاشقان مکتب امام حسین(ع) آشنا شدم که این اتفاق مسیر زندگی مرا به سمت سروده‌های آیینی و عاشورایی هموارتر کرد. خدا را شاکرم که تا به امروز توانسته‌ام وظایف و رسالت‌هایی که در این حوزه بر عهده داشتم در حد امکان و توانایی‌های خود، انجام بدهم.
اولین سروده آیینی شما در وصف کدام ائمه اطهار(ع) بود؟
در دوران ابتدایی گاهی اوقات مصراع یا ابیاتی بر زبانم جاری می‌شد و احساس می‌کردم که در من طبع شاعرانه‌ای وجود دارد اما کمتر به آن توجه کردم تا زمانی که با دبیر ادبیات فارسی در دوره دبیرستان آشنا شدم؛ آقای قدسی دبیر ادبیات فارسی دبیرستان حکمت بود و من سال اول دبیرستان شاگرد ایشان بودم و در این آشنایی، از ذوق و علاقه و طبع شاعری من مطلع شد و بر جرقه درون باطن من دمید و آن را شعله‌ور ساخت؛ اولین سروده‌ام در وصف حضرت ولی عصر(عج) بود.
عشق و انگیزه من به سرودن سبب شد که ایشان زنگ‌های تفریح یا زمان‌های استراحت کلاس‌های درسی را به من اختصاص می‌دادند تا در این مسیر بتوانم گام‌های بلندتری بردارم و از تمام استعدادم به سرودن آگاه و بهره‌مند شدم.
این علاقه در من تا آنجا پیش رفت که از سن ۱۹ سالگی به صورت جدی پای ثابت محافل و انجمن‌های ادبی بودم و در سال ۱۳۴۲ و در سن ۲۰ سالگی، انجمن ادبی محیط را در قم پایه‌گذاری کردم، امسال، ۵۲ سال از تاسیس آن می‌گذرد و در طی این سال‌ها چهره‌های شاخصی در حوزه شعر آیینی و عاشورایی از این انجمن متولد شد و امروز در سراسر کشور پرآوازه هستند.
از دیدگاه شما مداحان امروزی گرفتار چه آسیب‌ها و آفاتی شده‌اند؟
آسیبی شدیدتر از پاکت‌های نجومی مداحان نیست که اعتبار فرهنگ عاشورا و دینی را زیر سوال می‌برد زیرا دریافتی‌های میلیاردی، مداحان و ذاکرین اهل بیت(ع) و سخنرانان را از اخلاص دور و فکر آن‌ها را معطوف به درآمدزایی می‌کند.
مداحان قدیمی خالصانه در مجالس عزای امام حسین(ع) نوحه‌خوانی می‌کردند و حتی در بسیاری از اوقات هیچ پولی بابت آن دریافت نمی‌کردند و اگر به خواسته و پافشاری میزبان مجلس و هیئات به آن‌ها پاکت پولی داده می‌شد، به مثابه برکت زندگی می‌پذیرفتند و هیچ‌وقت از پیش تعیین نمی‌کردند اما امروز شاهد مداحان پر هزینه در کشور و در قم هستیم که مبالغ بالا و دریافتی‌های سنگین دارند، حدود ۴ سال گذشته در قم مداحانی بودند که پیش از آغاز محرم برای ۱۰ شب نوحه‌خوانی خواستار ۳۵۰ میلیون تومان یا در همین اواخر ۶۰۰ میلیون تومان دستمزد شدند و به راحتی آن را دریافت کردند؛ در همان دوران که مسئولیت کانون مداحان و شاعران آیینی استان قم را بر عهده داشتم بارها در مورد این مسائل اخطار دادم و مسئولان را نسبت به آن هوشیار کردم که این پاکت‌های نجومی پول‌های عادی نیست، این پول‌ها بوی دلارهای نفتی عربستان و وهابیت می‌دهد.
دریافتی‌های سنگین مداحان برای ۱۰ شب روضه‌خوانی بیانگر رسوخ وهابیت در مجالس عزای امام حسین(ع) شیعیان است، وهابیت توان مبارزه با اصل اسلام و دین تشیع را ندارد به همین خاطر در بدنه نخل تناور فرهنگ شیعی رسوخ کرده و سبب بروز آفت می‌شود. نرخ تعیین کردن برای مجلس عزای اهل بیت(ع) بزرگترین عیب مداحان و وعاظ است. به چشم کاسبی نگاه کردن به این مجالس عظمت و قداست کار را زیر سوال می‌برد.
من دست مداحانی را می‌بوسم که هنوز در نهایت اخلاص در این عرصه انجام وظیفه می‌کنند و اولویت کارشان امرار معاش از طریق این کار نیست اما متاسفانه غالبا به مادیات آلوده شدند و برای اینکه روز به روز مخاطبان خود را افزایش دهند و نرخ خود را افزایش دهند، در محتوای اشعار، نوحه‌ها و سخنرانی‌های خود از خرافه و گزافه استفاده می‌کنند و از مطالب اغراق‌آمیز و غلو که اغلب آن‌ها شرک‌آلود است استفاده می‌کنند و این بزرگترین حربه امروز در دستان دشمن قسم خورده شیعه یعنی وهابیت است و با همین اشعار آفت‌زده در عرصه جنگ فرهنگی عرضه اندام می‌کنند و کیان فرهنگ شیعه را زیر سوال می‌برد و اگر صدمه‌ای به ما وارد شده است در این عرصه، از خودی‌ها بود نه غیرخودی.
از گذشته تاکنون، بنده در برابر چنین آفت‌ها و آسیب‌هایی به تنهایی سینه را سپر کردم و انواع و اقسام تهمت‌ها و توهین‌ها را به جان خریدم و از هر رسانه‌ای شیوه آسیب‌شناسی شعر ولایی و آفت‌های مداحی را مطرح کردم و بایدها و نبایدهای مداحی را در قالب تالیفات و پژوهش‌های مختلف ذکر کردم و بسیار موثر واقع شد چه بسا اگر این آسیب‌ها با همان شتاب و سرعت ۱۰ سال گذشته به پیش می‌رفت، امروز مداحی اصیل و صحیح باقی نمانده بود.
متاسفانه امروزه بسیاری از اشعار مداحی‌ها و نوحه‌های مداحان، سست و متوسط است که پیام عاشورایی را تبیین نمی‌کند اما در کنار این ریزش‌های عرصه مداحی ما شاهد رویش‌های بسیار خوبی از شاعران جوان، متعهد و ولایی بودیم، این مداحان جوان با مطالعه و تحقیق و نگاهی تازه و بدیع به فرهنگ عاشورایی و به تبعیت از پیشکسوتان عرصه مداحی اشعار بسیار خوبی سرودند و آینده روشنی را در پیش رو دارند.
دیدگاه شما درباره برپایی محافل عزاداری در ایام کرونا چیست؟
ما یا مقلد هستیم یا مجتهد. مجتهد کسی است که می‌تواند احکام دین را از منابع اسلامی استخراج کند، عامه مردم دارای چنین ویژگی نیستند بنابراین ما مردم که توانایی انجام این کار خطیر و مسئولیت بزرگ مراجع عظام تقلید شیعه را نداریم، باید از فتواهای آن‌ها استفاده کنیم؛ من بسیار متاثر می‌شوم زمانی که یکی از مداحان که سواد و دانش اندکی دارد، در نهایت بی‌ادبی، نام مراجع عظام تقلید را با بی‌حرمتی روی منبرهای هیئات مذهبی به کار می‌برد و حرمت ایشان را حفظ نمی‌کنند. مراجع تقلید در وضعیت کرونا، بر ضرورت حفظ جان مردم تاکید کرده‌اند و این حکم خدا و رسول الله است.
اگر کسی رعایت نکند و جان خود را به خطر بیندازد در برابر خداوند باید پاسخگو باشد، حال چگونه است که عده‌ای نه تنها سلامتی خود را بلکه سلامتی جامعه شیفته امام حسین(ع) را به خطر می‌اندازند و فرهنگ تمَرُد و طغیان‌گری را دامن می‌زنند؛ اگر کسی می‌تواند با رعایت حداکثری پروتکل‌های بهداشتی، مجالس عزای امام حسین(ع) را به صورت عمومی برپا و در آن شرکت کند اما اگر نمی‌تواند، روضه خانگی امام حسین(ع) را از یاد نبرد و در کنار اعضای خانواده‌اش در منزل، عزاداری کند و کوچه و محله خود سیاه‌پوش کند.
در این ایام هرروز رأس یک ساعت معین و مشخصی تمام اعضای خانواده‌ام در منزل گردهم می‌آیند و با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی مراسم دعای توسل و روضه‌خوانی اباعبدالله الحسین(ع) را برپا می‌کنیم و خانه را به حسینیه تبدیل کرده‌ایم. توسل فقط در میادین شهر و هیئات مذهبی عمومی نیست و در این شرایط که موانع طبیعی، موجودیت بشر را تهدید می‌کند، باید با احتیاط بیشتری عمل کنیم؛ با بی‌توجهی به سخنان مراجع هم خود را در مقام پاسخگویی به خداوند قرار می‌دهیم هم دیگران را.
خاطره‌ای که پس از چند دهه فعالیت در عرصه نوحه‌سرایی اهل بیت(ع) در ذهن شما ماندگار شده است، برایمان بگویید.
مهم‌ترین خاطره ما شاعران آیینی از تجربه‌های قدسی است. ما اعتقاد داریم شهادت یک حیات معنوی و جاودانه‌ای دارد و شهیدان زنده‌اند بنابراین ذات اقدس اهل بیت(ع) نیز در کنار ما هستند و جواب سلام ما را خواهند داد و این لحظات را هنگام سرودن اشعار آیینی تجربه می‌کنیم؛ گاهی اوقات بدون اراده قلبی و با به تصویر کشیدن صحنه‌ای از عاشورا پیش نگاه ما، یک شعر جوششی و نه کوششی را خلق می‌کنیم و در آن زمان دستِ عنایتِ حسینی و ائمه اطهار(ع) را پشتوانه این اشعار می‌دانیم، این بهترین پاداش برای شاعران آیینی و ذاکرین اهل بیت(ع) است.
اگر یک شاعر آیینی با اخلاص و در خلوت خویش به ائمه اطهار(ع) توسل پیدا کند و خود را در فضای جاذبه ولایی ایشان احساس کنند، اشعاری می‌سراید که شاید بتوان گفت در خارج از آن موقعیت نمی‌توانست بگوید و این چیزی جز الهام نیست. زندگی من سرشار از الهامات است.
گفت‌وگو از محدثه نعیمی فرد
ثبت دیدگاه